Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους συνεχίστηκαν οι καταγγελίες για κρούσματα κακομεταχείρισης από μέλη των σωμάτων ασφαλείας. Ένα νέο Προεδρικό Διάταγμα στέρησε από τους αιτούντες άσυλο το δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής. Υπήρξαν καταγγελίες για αυθαίρετες επαναπροωθήσεις παράτυπων μεταναστών και πιθανών αιτούντων άσυλο από τον Έβρο. Σύμφωνα με καταγγελίες, έως και 100 άτομα έμειναν άστεγα, χωρίς πρόσβαση σε υπηρεσίες, μετά την βίαιη έξωση μεγάλου αριθμού παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τον χώρο όπου είχαν κατασκηνώσει στην Πάτρα. Οι συνθήκες κράτησης σε διάφορα κέντρα κράτησης μεταναστών και φυλακές εξακολούθησαν να προκαλούν ανησυχία. Επιθέσεις από ένοπλες αντικυβερνητικές ομάδες είχαν ως αποτέλεσμα τραυματισμούς.
Γενικές πληροφορίες
Ένοπλες αντικυβερνητικές ομάδες πραγματοποίησαν αριθμό ένοπλων επιθέσεων συμπεριλαμβανομένου και ενός αστυνομικού τμήματος. Επίσης έκαναν βομβιστικές επιθέσεις, κάποιες σε τράπεζες, μια στο σπίτι ενός μέλους του Κοινοβουλίου και μία στο σπίτι ενός μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ένας αστυνομικός σκοτώθηκε και επτά άλλοι τραυματίστηκαν, τρεις εκ των οποίων σοβαρά.
Πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες
Υπήρξε ανησυχία για τη συχνή αποτυχία των αστυνομικών αρχών στα σημεία εισόδου της χώρας να καταγράψουν ατομικά αιτήματα ασύλου, στερώντας έτσι την πρόσβαση αυτών των ανθρώπων στη διαδικασία ασύλου. Τον Ιούνιο, ένα νέο Προεδρικό Διάταγμα (81/2009) εισήγαγε βλαπτικές αλλαγές στις διαδικασίες εξακρίβωσης της προσφυγικής ιδιότητας. Μεταξύ άλλων, το νέο διάταγμα κατάργησε τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή, στερώντας έτσι ουσιαστικά από τους αιτούντες άσυλο το δικαίωμά τους για προσφυγή κατά των πρωτοβάθμιων αποφάσεων. Το μόνο που απέμεινε είναι η δικαστική επανεξέταση των υποθέσεων από το Συμβούλιο της Επικρατείας, η οποία περιορίζεται στην εξέταση του σύννομου χαρακτήρα της απόφασης. Τον Ιούλιο η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) ανακοίνωσε την απόφασή της να μην συμμετέχει στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, εάν δεν γίνουν ουσιαστικές αλλαγές. Στο τέλος του χρόνου, η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε σχέδια αναμόρφωσης της διαδικασίας χορήγησης ασύλου, την ίδρυση νέας ανεξάρτητης Υπηρεσίας Ασύλου και τη δημιουργία κέντρων εξακρίβωσης για τους παράτυπους μετανάστες στα σημεία εισόδου της χώρας. Συστήθηκαν Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων για να ετοιμάσουν προτάσεις για τα ζητήματα αυτά.
Διάφορα άτομα επαναπροωθήθηκαν με τη βία σε χώρες όπου κινδυνεύουν να υποστούν σοβαρές καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Τον Ιούλιο, 18 Κούρδοι αιτούντες άσυλο τουρκικής εθνικότητας, μεταξύ των οποίων τέσσερις ασυνόδευτοι ανήλικοι, επεστράφησαν με τη βία στην Τουρκία. Οι αστυνομικές αρχές, που ήταν υπεύθυνες για την κράτησή τους στα Χανιά, αρνήθηκαν να παραλάβουν αιτήματα ασύλου για τους τέσσερις ανήλικους, καθώς και να προωθήσουν στις αρμόδιες αρχές τις αιτήσεις των 14 ενηλίκων.
Μεταξύ Ιουνίου κι Αυγούστου, οι αρχές μετέφεραν στη μεθοριακή περιοχή του Έβρου πολλούς παράτυπους μετανάστες και πιθανούς αιτούντες άσυλο, από τα κέντρα κράτησης μεταναστών στα νησιά. Υπήρξαν καταγγελίες από τοπικές και διεθνείς ΜΚΟ για αυθαίρετες επαναπροωθήσεις ατόμων αυτών των ομάδων.
Τον Ιούνιο, ο Νόμος 3772/2009 όρισε ότι η διοικητική απέλαση «αλλοδαπών» επιτρέπεται στις περιπτώσεις όπου στο άτομο έχουν απαγγελθεί ποινικές κατηγορίες, έστω και για αδικήματα που τιμωρούνται με τρίμηνη φυλάκιση. Οι αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες δεν εξαιρέθηκαν ρητά από τη διάταξη αυτή. Ο ίδιος νόμος παρέτεινε το χρονικό διάστημα διοικητικής κράτησης από τους τρεις στους έξι μήνες, με πιθανή παράταση στους 12, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, κάνοντας το πιθανό συνολικό χρονικό διάστημα 18 μήνες.
Εξακολούθησαν να καταγγέλλονται προβλήματα στα κέντρα κράτησης μεταναστών, όπως συνωστισμός, κακές συνθήκες υγιεινής και έλλειψη επαρκούς σίτισης, άσκησης σε υπαίθριο χώρο, πρόσβασης στον έξω κόσμο και τις υπηρεσίες υγείας. Τον Ιούνιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων συμπέρανε πως «οι συνθήκες κράτησης για τη συντριπτική πλειονότητα των παράτυπων μεταναστών που στερούνται την ελευθερία τους στην Ελλάδα παραμένουν απαράδεκτες».
Σε κάποια από αυτά τα κέντρα κράτησης, ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατήθηκαν έως και δυόμισι μήνες λόγω έλλειψης θέσεων στα κέντρα υποδοχής ανηλίκων.
- Τον Αύγουστο, περίπου 150 ασυνόδευτοι ανήλικοι προχώρησαν σε απεργία πείνας στο κέντρο κράτησης στην Παγανή Λέσβου, διαμαρτυρόμενοι για τις συνθήκες κράτησής τους. Το κέντρο έκλεισε προσωρινά τον Νοέμβριο.
- Τον Ιούλιο, μεγάλος αριθμός παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, συμπεριλαμβανομένων και ασυνόδευτων ανηλίκων, εκδιώχθηκαν βίαια από τον καταυλισμό τους στην Πάτρα. Μεταξύ 80 και 100 άνθρωποι αναφέρθηκε ότι έμειναν άστεγοι, χωρίς πρόσβαση σε ύδρευση, αποχέτευση ή ιατρική βοήθεια. Κατά τον ίδιο μήνα, περίπου 100 παράτυποι μετανάστες εκδιώχθηκαν επίσης βίαια από το εγκαταλελειμμένο κτίριο του παλαιού Εφετείου στην Αθήνα.
Αυξήθηκαν τα κρούσματα ρατσιστικών επιθέσεων κατά μεταναστών και αιτούντων άσυλο.
Τον Δεκέμβριο ανακοινώθηκε σχέδιο νόμου για τη χορήγηση ιθαγένειας στους μετανάστες δεύτερης γενιάς.
Βασανιστήρια και άλλες μορφές κακομεταχείρισης
Σύμφωνα με αναφορές, διαδηλωτές, δικηγόροι και δημοσιογράφοι υπέστησαν κακομεταχείριση από αστυνομικούς μετά από διαδήλωση τον Ιανουάριο.
- Στον ειδικό φρουρό που ευθύνεται για τον πυροβολισμό κατά του Αλέξη Γρηγορόπουλου, τον Δεκέμβριο του 2008, απαγγέλθηκε η κατηγορία για ανθρωποκτονία από πρόθεση. Στον δεύτερο ειδικό φρουρό απαγγέλθηκε η κατηγορία για συνέργεια. Στο τέλος του έτους η διεξαγωγή της δίκης εκκρεμούσε.
Κατά τη διάρκεια του έτους καταγγέλθηκαν κρούσματα υπερβολικής χρήσης βίας από αστυνομικούς κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων. Υπήρξαν καταγγελίες για μεγάλο αριθμό αυθαίρετων προσαγωγών διαδηλωτών σε αστυνομικά τμήματα, για κακομεταχείριση ορισμένων ειρηνικών διαδηλωτών από αστυνομικούς και για τραυματισμό διαδηλωτών από δίκυκλα της αστυνομίας κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων τον Δεκέμβριο.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους συνεχίστηκαν οι καταγγελίες για κακομεταχείριση από μέλη των σωμάτων ασφαλείας, ιδίως εναντίον μελών ευπαθών ομάδων πληθυσμού όπως οι αιτούντες άσυλο, οι μετανάστες και οι Ρομά.
- Στις 3 Απριλίου, ο Αριβάν Οσμάν Αζίζ, Κούρδος Ιρακινός μετανάστης, σύμφωνα με καταγγελίες ξυλοκοπήθηκε βάναυσα από λιμενοφύλακα στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας. Τέσσερις μήνες αργότερα πέθανε, σύμφωνα ως αποτέλεσμα των τραυμάτων του. Η σχετική έρευνα δεν είχε ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους.
- Τον Μάιο, αστυνομικός φέρεται να κατέστρεψε το κοράνι ενός Σύρου μετανάστη κατά τη διάρκεια ελέγχου ταυτότητας. Η ένορκη διοικητική εξέταση που διατάχθηκε για το συμβάν δεν είχε ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους. Η κοινότητα των Μουσουλμάνων μεταναστών προχώρησε σε διάφορες διαδηλώσεις για να διαμαρτυρηθεί για το περιστατικό.
- Τον Οκτώβριο, ο Μοχάμεντ Καμράν Ατίφ, Πακιστανός μετανάστης, πέθανε 14 μέρες αφ’ ότου υπέστη, σύμφωνα με καταγγελίες, βασανιστήρια κατά τη σύλληψη και την κράτησή του στο Αστυνομικό Τμήμα της Νίκαιας (Πειραιάς). Έχει διαταχθεί η ποινική διερεύνηση του συμβάντος.
- Τον Οκτώβριο, σύμφωνα με καταγγελίες, διάφοροι αιτούντες άσυλο και μετανάστες ξυλοκοπήθηκαν από αστυνομικούς φρουρούς. Αυτό συνέβη μετά το αίτημά τους να τους απεγκλωβίσουν από έναν κοιτώνα, ο οποίος ήταν γεμάτος με καπνό μετά από διαμαρτυρία τους για τις συνθήκες και τη διάρκεια κράτησής τους στο κέντρο κράτησης στην Παγανή Λέσβου. Μεταξύ αυτών ήταν κι ένας 17χρονος Παλαιστίνιος, ο οποίος σύμφωνα με καταγγελίες ξυλοκοπήθηκε βάναυσα. Διατάχθηκε έρευνα και ορισμένοι μάρτυρες κατήγειλλαν ότι υπέστησαν εκφοβισμούς.
- Τον Δεκέμβριο άρχισε η δίκη αστυνομικού, που κατηγορείται ότι υπέβαλε δύο κρατούμενους σε βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ τον Αύγουστο του 2002.
Τον Δεκέμβριο η κυβέρνηση παρουσίασε Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος, με το οποίο ιδρύεται Γραφείο για να αντιμετωπίζει τα κρούσματα αυθαίρετης συμπεριφοράς από μέλη των σωμάτων ασφαλείας. Υπήρξαν ανησυχίες για τη θεσμική ανεξαρτησία και την περιορισμένη εντολή του προτεινόμενου οργάνου.
Εργασιακά δικαιώματα
Τον Ιούνιο ο ανακριτής που είχε επιφορτιστεί με τη διερεύνηση της επίθεσης κατά της συνδικαλίστριας Κωσταντίνας Κούνεβα ολοκλήρωσε την ανάκριση χωρίς να εντοπίσει τους δράστες. Οι δικηγόροι της εξέφρασαν ανησυχίες για την ποιότητα και την επάρκεια της ανάκρισης. Τον Νοέμβριο το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αθηνών διέταξε τη συνέχιση της ανάκρισης για την υπόθεση αυτή.
Συνθήκες φυλάκισης
Η οργάνωση έλαβε καταγγελίες για απάνθρωπες και ταπεινωτικές συνθήκες κράτησης στις φυλακές, που περιλαμβάνουν υπερβολικό συνωστισμό, ανεπαρκείς εγκαταστάσεις και έλλειψη πρόσβασης σε επαρκή ιατρική βοήθεια. Γυναίκες κρατούμενες ανέφεραν ότι συνεχίζουν να υποβάλλονται στην πρακτική της κολπικής εξέτασης. Τον Δεκέμβριο έγιναν τροποποιήσεις στη νομοθεσία για να αντιμετωπιστεί ο συνωστισμός στις φυλακές και να βελτιωθούν οι συνθήκες φυλάκισης.
Αντιρρησίες συνείδησης
Η τρέχουσα νομοθεσία για την αντίρρηση συνείδησης εξακολουθούσε να μην έχει εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά και διεθνή θεσμικά κείμενα. Οι αντιρρησίες συνείδησης εξακολούθησαν να αντιμετωπίζουν δυσμενείς διακρίσεις, ακόμα και ποινικές διώξεις.
- Στις 31 Μαρτίου, το Αναθεωρητικό Στρατοδικείο Αθηνών καταδίκασε τον αντιρρησία συνείδησης Λάζαρο Πετρομελίδη σε ποινή φυλάκισης 18 μηνών με αναστολή εκτέλεσης της ποινής, κρίνοντάς τον ένοχο για δυο κατηγορίες για ανυποταξία. Το 2008, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο τον είχε καταδικάσει σε τριετή φυλάκιση για τις ίδιες κατηγορίες.
Ελευθερία της έκφρασης
Τον Φεβρουάριο, σε έκθεσή του, ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασε ανησυχίες για τις υπερβολικά περιοριστικές πρακτικές των ελληνικών δικαστηρίων, που αρνούνται να αναγνωρίσουν ορισμένα μειονοτικά σωματεία και διέταξαν τη διάλυση της Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης. Ανάλογες ανησυχίες εκφράστηκαν από το Ανεξάρτητο Εμπειρογνώμονα των Ηνωμένων Εθνών για Ζητήματα Μειονοτήτων. Παρ’ όλα αυτά, και παρ’ όλες τις καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2008, ο Άρειος Πάγος επικύρωσε την άρνηση του Εφετείου τον Ιούνιο να αναγνωρίσει το σωματείο «Στέγη Μακεδονικού Πολιτισμού».
Δικαιώματα λεσβιών, ομοφυλοφίλων, αμφισεξουαλικών και τρανσέξουαλ
Τον Μάρτιο αρκετοί άνθρωποι τραυματίστηκαν σε ομοφοβική επίθεση εναντίον ενός μπαρ της Αθήνας. Καταγγέλθηκε ότι η αστυνομία και τα ασθενοφόρα δεν ανταποκρίθηκαν στο περιστατικό, παρά τις επανειλημμένες κλήσεις για παροχή βοήθειας.
Εμπορία ανθρώπων
Εν μέσω ανησυχιών ότι η κυβέρνηση έλαβε ελλιπή μέτρα για τον εντοπισμό και την αναγνώριση των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, δεν υιοθετήθηκαν οι συστάσεις που πρότεινε ένας συνασπισμός ΜΚΟ, μεταξύ των οποίων και η Διεθνής Αμνηστία. Η έλλειψη κρατικής χρηματοδότησης οδήγησε στο να κλείσουν ορισμένα καταφύγια για θύματα εμπορίας.
Παραβιάσεις κατά της κοινότητας των Ρομά
Αν και αναγνώρισε τα ειδικά μέτρα που έχουν ήδη υιοθετηθεί για την κοινωνική ένταξη των Ρομά, τον Αύγουστο η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (CERD) εξέφρασε τις ανησυχίες της για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι Ρομά στην πρόσβασή τους στην εργασία, τη στέγαση, την υγειονομική μέριμνα και την παιδεία.
- Τον Αύγουστο, τουλάχιστον 11 οικογένειες Ρομά αντιμετώπισαν την απειλή αναγκαστικής έξωσης από τις κατοικίες τους σε χωματερή στη Λευκάδα και υπέστησαν άλλες παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους στην κατάλληλη στέγη και την υγεία. Στο τέλος του έτους οι οικογένειες αυτές εξακολουθούσαν να ζουν σε καθεστώς ανασφάλειας. Η αναδιαμόρφωση της χωματερής ολοκληρώθηκε και κάποιες μικρές αποκαταστάσεις έγιναν στον καταυλισμό. Παρόλα αυτά οι τοπικές αρχές δεν είχαν προβεί σε βήματα για τη μεταφορά της κοινότητας των Ρομά σε κατάλληλη εναλλακτική στέγαση.
Επίσκεψη και εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας
Διεθνής αντιπροσωπεία της Διεθνούς Αμνηστίας επισκέφθηκε την Ελλάδα τον Ιούνιο.
- Ελλάδα: Καταγγελίες για καταπατήσεις κατά την αστυνόμευση διαδηλώσεων (EUR 25/001/2009)
- Ελλάδα: Οι προτεινόμενες αλλαγές στις διαδικασίες ασύλου παραβιάζουν κατάφωρα το διεθνές δίκαιο (EUR 25/005/2009)
- Ελλάδα: Η Διεθνής Αμνηστία επαναλαμβάνει τις σοβαρές της ανησυχίες σχετικά με τις συνθήκες κράτησης αιτούντων άσυλο μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (EUR 25/006/2009)
- Ελλάδα: Η Διεθνής Αμνηστία καταδικάζει την αναγκαστική έξωση των Αφγανών στην Πάτρα (EUR 25/007/2009)
- Ελλάδα: Νέες αναγκαστικές εξώσεις αφήνουν πολλούς ανθρώπους άστεγους (EUR 25/008/2009)
- Ελλάδα: 11 οικογένειες Ρομά αντιμετωπίζουν αναγκαστική έξωση (EUR 25/009/2009)
- Ελλάδα: Η Διεθνής Αμνηστία καλεί την κυβέρνηση να δημιουργήσει γνήσια ανεξάρτητο και αποτελεσματικό μηχανισμό για διερεύνησης καταγγελιών για την αστυνομία (EUR 25/008/2009)
