Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΟΥΣΗ*
 |
1 Κατ' αρχήν εκτιμώ ως ιδιαιτέρως θετικό ότι το ΚΚΕ είναι από τα λίγα, αν όχι το μοναδικό δυτικοευρωπαϊκό Κομμουνιστικό Κόμμα που συνεχίζει να υποστηρίζει την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού και διακηρύσσει ότι «έχουν ωριμάσει πλήρως οι υλικές προϋποθέσεις που κάνουν αναγκαίο το πέρασμα σε ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα». (θέση 31)
Επίσης, θεωρώ ορθές τη θέση (2) ότι «ο σοσιαλισμός (δεν) είναι ένας σχετικά αυτόνομος κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός», αλλά «ανώριμος, πρώιμος κομμουνισμός» , τη θέση (3) ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι «μια ενιαία διαδικασία» , τη θέση (38) περί εργατικού-κοινωνικού ελέγχου και περί διασφάλισης της κριτικής και των καταγγελιών των αυθαιρεσιών, τον χαρακτηρισμό του σοσιαλισμού ως προς το περιεχόμενό του ως δικτατορίας του προλεταριάτου. (θέση, 2 και 38)
2 Ομως, δυστυχώς, το περιεχόμενο του σοσιαλισμού προσδιορίζεται στις θέσεις από ένα συνδυασμό από τη μια -και ορθά- των κατά τους κλασικούς γενικών χαρακτηριστικών του και από την άλλη -και εσφαλμένα- από:
- Την αναγωγή σε γενικές αρχές του σοσιαλισμού, ιδιαιτεροτήτων της κατά Λένιν «ιδιόμορφης» λόγω «μεγάλης καθυστέρησης» (2) κατάστασης της Ρωσίας.
- Τη θετική κυρίως εκτίμηση της σταλινικής περιόδου.
Ενδεικτικά για την τεκμηρίωση των παραπάνω είναι:
* Το ότι στις θέσεις δεν ορίζεται πουθενά ο κομμουνισμός ως κυριαρχία της ελεύθερης δραστηριότητας αυτοσκοπού απέναντι στην καταναγκαστική εργασία (3), έτσι ώστε να είναι σαφές το οραματικό ζητούμενο και να μην είναι δυνατή η κατεξοχήν οπορτουνιστική, ρεφορμιστική, σταλινική μετατροπή των μέσων σε αυτοσκοπό.
* Το ότι δεν διευκρινίζεται ότι ο σοσιαλισμός, παρά την όποια αναπόφευκτη αρχική μετεπαναστατική σκληρότητα (4), παρά τα όποια ως προς αυτό σκαμπανεβάσματα (5), αποτελεί εξ ορισμού περίοδο άμβλυνσης και όχι όξυνσης των ταξικών αντιθέσεων, περίοδο άμβλυνσης της ταξικής πάλης και συνεπαγόμενα περίοδο απονέκρωσης του κράτους, και όχι ενίσχυσής του όπως συνέβη κατά τη σταλινική περίοδο.
* Η τεκμηρίωση της αναγκαιότητας ύπαρξης του σοσιαλιστικού κράτους που είναι διάχυτη στις Θέσεις και συγκεκριμενοποιείται στη θέση 2, με βάση την οποία ο σοσιαλισμός είναι κυρίως μια περίοδος διαρκούς πάλης για την εξάλειψη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, απόρροια και αυτή της θετικής εκτίμησης της σταλινικής περιόδου και της παραγνώρισης του σημερινού επίπεδου κοινωνικοποίησης της παραγωγής στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
* Το ότι σαν απόρροια του μεθοδολογικού τεχνάσματος της αποκλειστικής αναφοράς στην οικονομία, που υιοθετήθηκε για να τεκμηριωθεί η υποστήριξη της σταλινικής περιόδου, οι Θέσεις από 2 έως και 8, στις οποίες υποτίθεται ότι προσδιορίζεται θεωρητικά το περιεχόμενο του σοσιαλισμού, χαρακτηρίζονται από οικονομισμό και δεν υπάρχει σε αυτές ούτε μία αράδα για την ανώτερη σοσιαλιστική δημοκρατία. (6)
* Η παντελής έλλειψη αναφοράς στη δυνατότητα καπιταλιστικής παλινόρθωσης χάρη σε μια από τα πάνω «ασιατικού» τύπου γραφειοκρατική απόσπαση, απόρροια των παραβιάσεων της σοσιαλιστικής δημοκρατίας.
* Η παράλειψη από τη θέση 31 της αναφοράς του Λένιν περί «ελλιπών» επί μέρους σοσιαλισμών που υπήρχε στο προηγούμενο κείμενο της Κ.Ε., παράλειψη η οποία στοχεύει να ενισχύει τη σταλινική αντίληψη περί σοσιαλισμού σε μία μόνον χώρα (7), μια αντίληψη που έρχεται σε κάθετη αντίθεση τόσο με τους κλασικούς (8) όσο και με τον Λένιν για τον οποίο η τελική νίκη του σοσιαλισμού σε μία χώρα είναι αδύνατη» (9) και «δεν μπορεί να νοηθεί νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια μόνο χώρα» (10) .
* Και τέλος, η ίδια η προσπάθεια δικαιολόγησης και ένταξης στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού των κραυγαλέων παραβιάσεων της σοσιαλιστικής νομιμότητας της σταλινικής της περιόδου.
3 Ας θυμηθούμε ότι για τους κλασικούς αυτή η κατώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, η οποία και δεν έχει κανένα νόημα ως αυτοσκοπός (11), είναι κατ' αρχήν αναγκαία από φιλοσοφική σκοπιά, διότι στο πλαίσιο της εγελιανής μήτρας μαρξιστικής διαλεκτικής, για να προκύψει το καινούριο μέσα από τις αντιθέσεις του παλιού, χρειάζεται να παρεμβληθεί μια μεσολάβηση.
Πέραν τούτου όμως, η αναγκαιότητα αυτή η σοσιαλιστική φάση να έχει στοιχεία κράτους, δηλαδή καταναγκασμού, προκύπτει όσον αφορά στην απεύθυνσή του προς τους αντιπάλους της εργατικής τάξης από:
* Την αναγκαιότητα καταστολής της ισχνής μειοψηφίας των τέως κεφαλαιοκρατών και των μικροαστών συνοδοιπόρων τους. Στην προκείμενη βεβαίως, περίπτωση δεν έχουμε να κάνουμε με καθαυτό κράτος, το οποίο με την πράξη και μόνον της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής εκτελεί την τελευταία του πράξη. (12)
Γι' αυτό άλλωστε, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί και ο Λένιν, «δεν είναι μόνον η βία ούτε κατά κύριο λόγο η βία που αποτελεί το βάθρο της δικτατορίας του προλεταριάτου». (13)
* Την αναγκαιότητα αντιμετώπισης της όποιας διεθνούς αντίδρασης.
4 Οσον αφορά την προς την ίδια την εργατική τάξη απεύθυνσή του, η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού προκύπτει από:
* Την οικονομική καθυστέρηση, ή διαφορετικά την ανεπάρκεια της ανάπτυξης των υλικών παραγωγικών δυνάμεων, η οποία δεν επιτρέπει να εφαρμοστεί άμεσα η αρχή «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του», οπότε η ανάγκη τήρησης του ίσου (14) -απέναντι στην εργασία δίκαιου- απαιτεί την ύπαρξη μιας κάποιας εξουσίας, μιας κάποιας μορφής καταναγκασμού.
* Το ότι η κοινωνία, εργατικής τάξης συμπεριλαμβανομένης, δεν μπορεί να απαλλαγεί από τη μια μέρα στην άλλη από τα ηθικά και πνευματικά σημάδια της παλιάς κοινωνίας. (15)
5 Σήμερα, λοιπόν, στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες ο σοσιαλισμός, όσον αφορά στην ίδια την εργατική τάξη, είναι αναγκαίος κυρίως γι' αυτόν τον τελευταίο λόγο, και όχι τόσο για να αναπτυχθούν οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις έτσι ώστε αυτές να ανταποκρίνονται ουσιαστικά και όχι μόνον τυπικά στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής.
Και από αυτήν τη σκοπιά, στις σύγχρονες αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες από τη μια μπορεί να μην είναι τόσο εύκολο να αρχίσει η επανάσταση όπως ήταν στη Ρωσία, που ήταν «σαν να σηκώνεις ένα πούπουλο» (16), θα είναι όμως πιο εύκολο να συνεχιστεί απ' ό,τι εκεί. (17)
Αλλοι λόγοι, που ταυτόχρονα σηματοδοτούν και το περιεχόμενο του σύγχρονου σοσιαλισμού, είναι ότι:
* Οι διαφορές ανάμεσα σε κυρίως πνευματική και κυρίως χειρονακτική εργασία και ο στενός καταμερισμός εργασίας είναι δυνατόν να ξεπεραστούν πιο εύκολα χάρη στις νέες τεχνολογίες και πιο ειδικά στη διανοουμενοποίηση της εργασίας.
* Το επίπεδο της κοινωνικοποίησης της παραγωγής σε όλους τους τομείς είναι ασύγκριτα πιο υψηλό και, κατά συνέπεια, δεν θα υπάρχουν οι δυσκολίες που προέκυπταν από την πολυδιάσπαση της ιδιοκτησίας στη Ρωσία.
* Υπάρχει πιο άμεσα η δυνατότητα έτσι ώστε ο κύκλος των παροχών που αποδίδονται ανάλογα με τις ανάγκες να είναι κατά πολύ ευρύτερος.
* Μπορεί να περιοριστεί άμεσα και δραστικά ο καταναγκαστικός εργάσιμος χρόνος και να αυξηθεί η ανεμπόδιστη ελεύθερη δραστηριότητα.
* Το σύγχρονο επίπεδο της παγκοσμιοποίησης διευκολύνει έτσι ώστε και ο σοσιαλισμός να προσλάβει έναν παγκόσμιο χαρακτήρα.
* Η ίδια η διαμόρφωση των κοινωνικών προσωπικοτήτων σε κομμουνιστική κατεύθυνση μπορεί να διευκολυνθεί από το γεγονός ότι η μορφή της αφηρημένης εργασίας, παραγωγού αξίας, θα τείνει να εξαφανιστεί.
* Ταυτόχρονα, ο ίδιος ο περιορισμός της διάρκειας της σοσιαλιστικής μετάβασης περιορίζει τους κινδύνους απόσπασης των διαχειριστών από την κοινωνία, οι οποίοι πάντοτε εγκυμονούν μια και οι επαναστάτες δεν είναι άνοσοι απέναντι στον δαίμονα της εξουσίας (18).
6 Συμπερασματικά υποστηρίζω ότι ο σοσιαλισμός είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, διότι είναι πιο επίκαιρη από ποτέ η κομμουνιστική χειραφέτηση, η οποία και τον νοηματοδοτεί. Ταυτόχρονα, όμως, ο σύγχρονος σοσιαλισμός, πέρα από τα γενικά χαρακτηριστικά που του προσέδωσαν οι κλασικοί, μπορεί να εντάσσεται πιο άμεσα στον κομμουνιστικό σχηματισμό, και βεβαίως καμιά σχέση δεν μπορεί να έχει με τις εγκληματικές παραβιάσεις της σταλινικής περιόδου.
Σημειώσεις:
(1) Με παρέμβασή μου στον προσυνεδριακό διάλογο (Βλέπε «Ριζοσπάστη» της Κυριακής 2 Νοεμβρίου http://www1. rizospastis.gr/page.do?publDate=2/11/2008&id=10201&pageNo=14&direction=1) ανέλυσα τις γενικότερες αρνητικές συνέπειες αυτής της θέσης.
(2) Λένιν «Οικονομία και πολιτική στην εποχή της δικτατορίας του προλεταριάτου», Απαντα, τ. 39, σελ. 272
(3) Βλέπε, μεταξύ άλλων, «Κ. Μαρξ, Κριτική του Προγράμματος της Γκότα», «Σύγχρονη Εποχή» 1979, σελ. 14-15.
(4) Βλέπε Λένιν «Η μεγάλη πρωτοβουλία», Απαντα, τόμος 39, σελίδα 15.
(5) Αλλωστε γενικότερα η πολιτική δράση δεν είναι πεζοδρόμιο της λεωφόρου Νιέβσκι, καθαρό, πλατύ, ίσιο πεζοδρόμιο, έλεγε ο Τσερνισέβσκι και επαναλάμβανε ο Λένιν, «Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», Απαντα τόμος 41, σελίδα 55.
(6) Εξ ου και τα όσα τραγελαφικά γράφτηκαν στον «Ριζοσπάστη» (2η σελίδα της 11/11/2008) περί ασυμβίβαστου σοσιαλισμού και δημοκρατίας !!!
(7) Η οποία συγχέεται με τη δυνατότητα εκδήλωσης της επανάσταση όχι σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά σε ξεχωριστές χώρες.
(8) Μαρξ, Ενγκελς «Η γερμανική ιδεολογία», εκδόσεις «Gutemberg», τόμος 1ος, σελ. 81 και 127.
(9) Λένιν «Το τρίτο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ», Απαντα τόμος 35, σελ. 277.
(10) Λένιν «Λόγος για τη διεθνή κατάσταση στο VI πανρωσικό έκτακτο συνέδριο των Σοβιέτ», Απαντα, τόμος 37, σελ. 153.
(11) Λένιν «Εισήγηση για την αναθεώρηση του προγράμματος και τη μετονομασία του κόμματος, στο έβδομο Συνέδριο του ΚΚΡ (μπ), 8 Μάρτη 1918», Απαντα, τόμ. 36, σελ. 44.
(12) Ενγκελς «Anti-Duhring, Editions Sociales» 1973, σελίδα 317.
(13) Λένιν «Η Μεγάλη Πρωτοβουλία», Απαντα τόμος 39, σελ. 13.
(14) Καρλ Μαρξ «Κριτική του Προγράμματος της Γκότα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», 1979, σελ. 13-14. Βλέπε επίσης Λένιν «Κράτος και Επανάσταση», ό.π, σελ. 95.
(15) Στο ίδιο, σελίδα, 13.
(16) Λένιν «Το έβδομο έκτακτο συνέδριο του ΚΚΠ (μπ), Πολιτική έκθεση της Κ.Ε., 7 του Μάρτη 1918», Απαντα τόμος 36, σελ. 15.
(17) Στο ίδιο σελ. 10 και Απαντα τόμος 39, σελ. 97.
(18) Karel Kosk «Η παρούσα κρίση μας», στο «Η κρίση της νεωτερικότητας», σελ. 26-27, εκδόσεις «Ψυχογιός», 2003.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 23/11/2008
.png)
